VÁN CỜ THẾ KỶ

Năm 1972. Vào thời điểm mà cuộc chiến tranh lạnh đang ở giai đoạn "nóng" nhất, Bobby Fischer đã bước lên đỉnh vinh quang sau khi hạ kỳ thủ Liên Xô Boris Spassky. Đối với nước Mỹ, chiến thắng này không chỉ giới hạn trong cái bàn cờ 64 ô mà còn mang một ý nghĩa lớn lao nào đó. Người đàn ông trong câu chuyện này là công dân Mỹ duy nhất từng vô địch cờ vua thế giới - ông là người hùng của nước Mỹ - thế nhưng, sau vinh quang ấy, ông đã trở thành người xa lạ của chính quê hương mình. 

Tháng 10 năm 1956,

Trên con đường đầy lá rụng, Bobby Fischer đang lao nhanh đến câu lạc bộ cờ Marshall. Đây là nơi mà Frank J. Marshall - vô địch Mỹ 27 năm liền, sinh sống cùng gia đình, dạy học và thi đấu. Ông là người đứng đầu câu lạc bộ cho đến khi qua đời năm 1944, sau đó vợ ông là Caroline lên tiếp quản. Hầu hết những kiện tướng danh tiếng nhất thế giới đã từng đến đây. Tại đây Jose Raul Capablanca vĩ đại đã biểu diễn thi đấu đồng loạt lần cuối cùng, cũng là nơi nhà vô địch thế giới Alexander Alekhine đã đến thăm và thi đấu cờ nhanh... 

Bậc thầy cờ vua Bobby Fischer

Có một số nguyên tắc bất thành văn trong câu lạc bộ, kể cả trong cách ăn mặc. Bobby có thói quen mặc đồ thường, với áo thun, quần gấp nếp, giày bata khi đến đây, và bà Caroline Marshall xem cách ăn mặc này của cậu giống như một sự xúc phạm. Bà từng dọa nếu cậu không chịu ăn mặc cho nghiêm chỉnh hơn thì sẽ cấm cậu đến đây. Tuy nhiên Bobby không thèm quan tâm.

Cậu đến câu lạc bộ Marshall vào tối tháng 10 hôm đó để đấu vòng 7 của một giải mời, giải tưởng niệm Rosenwald, mang tên người tài trợ của giải, Lessing J. Rosenwald, một nhà sưu tập tranh và tài trợ cờ vua. Bobby được mời nhờ thành tích vô địch giải trẻ Mỹ cách đây 3 tháng, và Rosenwald là giải mời đầu tiên mà cậu tham gia, gồm toàn các kiện tướng. 11 kỳ thủ bao gồm một số kỳ thủ giỏi nhất của Mỹ, cùng với các thành viên của câu lạc bộ cờ Marshall. Đối thủ của Bobby tối hôm đó là giáo sư đại học Donald Byrne, một kiện tướng quốc tế, cựu vô địch giải Mỹ mở rộng, một tay cờ với lối đánh tấn công dữ dội. Tóc đen, từ lời nói đến cách ăn mặc đều rất lịch lãm, Byrne 25 tuổi lúc nào cũng kẹp một điếu xì gà giữa hai ngón tay, thể hiện phong thái của một nhà quý tộc.

Bobby Fischer và mẹ ông - Bà Regina Fischer

Kiện tướng quốc tế Donald Byrne

Regina (mẹ Bobby) đưa Bobby đến câu lạc bộ, nhưng khi cậu bắt đầu thi đấu thì bà đến một hiệu sách cũ gần đó để đọc sách, vì biết ván cờ của cậu sẽ kéo dài nhiều giờ đồng hồ. Trước khi ván cờ kết thúc bà sẽ quay lại.

Bobby Fischer và Donald Byrne

Cho đến thời điểm đó Bobby chưa thắng được ván nào tại giải, nhưng cậu hòa 3 ván, và dường như mạnh lên sau mỗi vòng đấu, có lẽ nhờ học hỏi từ các kiện tướng đã gặp trước đó. Đối với các kỳ thủ thì việc cầm Trắng luôn có được một lợi thế nhất định, nhưng rủi thay cho Bobby, hôm nay cậu phải cầm Đen khi gặp Byrne, một kỳ thủ với lối chơi công sát rất mãnh liệt.

Đã từng nghiên cứu những ván cờ trước đây của Byrne trong các sách cờ và tạp chí, Bobby biết một chút về cách chơi của đối thủ và chiến lược mà anh ta thường sử dụng. Vì vậy cậu chọn một khai cuộc không quen thuộc với Byrne, và với cậu cũng là để thử nghiệm. Cậu đưa vào một thế cờ gọi là Phòng thủ Gruenfeld. Bobby biết những thứ cơ bản của khai cuộc này, nhưng những tinh vi ảo diệu bên trong thì cậu chưa nắm được hết. Đặc điểm là Trắng sẽ chiếm trung tâm, nhưng các quân sẽ trở thành những mục tiêu dễ bị tấn công. 

Vì không nhớ rõ thứ tự các nước đi nên Bobby phải suy tính mỗi khi đến lượt mình đi và cậu bắt đầu lâm vào tình trạng thiếu thời gian. Lo lắng, cậu cắn móng tay, nghịch tóc, quỳ lên ghế, đặt khuỷu tay lên bàn, chống cằm trên tay này rồi lại đến tay khác. Byrne vừa đánh bại Samuel Reshevsky, tay cờ mạnh nhất tại giải. Trình độ của Byrne không cần phải bàn cãi nữa. Bobby không hoảng sợ, nhưng rõ ràng không dễ dàng cho cậu chút nào.

Những người xem bắt đầu tụ tập quanh bàn của Bobby, và mỗi lần cậu muốn vào nhà vệ sinh thì lại phải vất vả chen lấn qua đám đông. Điều đó làm cậu mất tập trung, vì thông thường khi rời khỏi bàn thì cậu vẫn tiếp tục suy nghĩ về ván cờ. "Những người xem ngồi ngay bên cạnh bạn và nếu bạn yêu cầu họ rời đi hay yên lặng thì họ sẽ bị tổn thương ghê gớm", Bobby hồi tưởng. Cậu cũng nói rằng thời tiết nóng nực và có đông người xem khiến căn phòng rất ngột ngạt. Bobby phàn nàn với ban tổ chức nhưng đã quá muộn để có thể làm gì vào tối hôm đó. Vào mùa hè năm sau câu lạc bộ Marshall mới lắp chiếc điều hòa đầu tiên.

Dù không thoải mái nhưng Bobby vẫn tiếp tục suy nghĩ về ván cờ. Thật ngạc nhiên, sau 11 nước, cậu đã có ưu thế về thế trận. Sau đó, cậu bất ngờ di chuyển Mã đến một ô có thể bị đối phương tấn công. "Cậu ta làm gì thế?", ai đó hỏi. "Đó là một sai lầm hay là một đòn thí quân?". Khi những người xem nhìn kỹ lại thế trận, ý đồ của Bobby trở nên rõ ràng: Dù không quá sắc sảo, nhưng nó rất mưu trí, tài tình, và thậm chí tài hoa nữa. Byrne không dám ăn Mã; dù anh ta có thể hơn một quân nhưng sẽ dẫn đến thua cờ. Trọng tài của giải mô tả không khí trong phòng sau nước cờ táo bạo của Bobby: "Những tiếng thì thầm bàn tán xuất hiện sau nước cờ này, và người xem ngày càng tụ tập đông hơn quanh bàn của Fischer". Họ như dính chặt vào ván cờ của Bobby.

Ván cờ tiếp tục diễn ra. Bobby còn 20 phút để thực hiện đủ 40 nước đi, trong khi cậu chỉ mới đi được 16 nước. Suy nghĩ thật sâu, Bobby nhận ra một khả năng đặc biệt có thể làm thay đổi hoàn toàn thế trận. Nếu cậu cho Byrne ăn Hậu, quân cờ mạnh nhất trên bàn thì sao? Thường chơi thiếu Hậu là rất khó khăn, gần như là thua luôn. Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu Byrne ăn Hậu? Thế trận sẽ bị suy yếu và thiếu khả năng phòng vệ trước những đợt tấn công của Bobby chăng?

Thế cờ ngay trước khi Bobby thí Hậu

Nước cờ này đến với Bobby giống như một bản năng. Cậu không chắc mình nhìn thấy hết mọi diễn biến sau khi Byrne ăn Hậu, nhưng cậu vẫn lao vào.

Nếu đòn hi sinh Hậu của Bobby không được Byrne chấp nhận, cậu phỏng đoán, Byrne sẽ thua; nhưng nếu anh ta chấp nhận, anh ta cũng sẽ thua. Bất cứ Byrne làm gì, anh ta cũng đều sẽ thất bại theo lý thuyết, dù ván cờ vẫn còn kéo dài. Một tiếng thì thầm của một khán giả có thể nghe thấy được: "Không thể tin được! Byrne đang thua một cậu bé 13 tuổi chứ không phải ai khác".

Byrne ăn Hậu.

Bobby, bây giờ tập trung đến mức hầu như không nghe thấy gì từ đám đông nữa, cậu thực hiện nước tiếp theo vừa nhanh vừa mạnh mẽ, như phóng ra một mũi phi tiêu độc. Cậu đã có thể nhìn thấy kết cuộc của ván cờ trong khoảng 20 nước hoặc nhiều hơn thế nữa. Bobby thể hiện rất ít cảm xúc. Cậu vẫn ngồi đó, yên lặng như một ông Phật, dẫn dắt người xem đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác.

Ở nước thứ 41, sau 5 giờ đồng hồ thi đấu, Bobby nhấc quân Xe lên rồi nhẹ nhàng hạ xuống, đặt đúng ô cần đặt và hô: "Chiếu hết!". Đối thủ của cậu rất thân thiện đứng dậy, và họ bắt tay nhau. Cả hai đều mỉm cười. Byrne biết rằng dù kết quả thật tệ, nhưng anh đã thua một trong những ván cờ tuyệt vời nhất từng được chơi, và đã trở thành một phần của lịch sử. Vài người vỗ tay, làm phiền những kỳ thủ vẫn còn đang thi đấu - những người không hề biết rằng một trong những trang đẹp nhất của lịch sử cờ vua đã được viết nên chỉ cách đó vài bước chân. Họ vẫn còn đang lo cho ván cờ của mình. "Suỵt! Yên nào!". Đã nửa đêm rồi.

Nước cờ kết thúc của Bobby

Hans Kmoch, trọng tài của giải, sau này đánh giá về ván cờ: "Một kiệt tác về đòn phối hợp đã được trình diễn bởi cậu bé 13 tuổi trước một đối thủ rất lợi hại, xứng đáng là ván cờ hay nhất trong lịch sử của những thần đồng cờ vua... Màn trình diễn của Bobby lấp lánh với sự sáng tạo kỳ diệu".

Và Hans Kmoch đã gọi ván cờ tuyệt diệu đó là "Ván cờ thế kỷ".

Ván cờ của Bobby xuất hiện trên các tờ báo khắp đất nước cũng như trên toàn thế giới, với vô số mỹ từ ca ngợi. Đại kiện tướng Yuri Averbach, người Liên Xô đã nói: "Sau khi xem qua ván cờ, tôi bị thuyết phục rằng cậu bé này là một tài năng vô cùng lớn". Còn Mikhail Botvinnik, đương kim vô địch thế giới thì "Chúng ta cần phải chú ý đến cậu bé này!".

Cậu bé Bobby Fischer trên bìa tạp chí Chess Review (cậu đang suy nghĩ ngay trước khi thực hiện đòn thí Hậu kinh điển)

"Ván cờ thế kỷ" đã được nhắc đến, phân tích và ngưỡng mộ trong suốt hơn 50 năm qua. Nó chỉ có thể so sánh với "nước đi vàng" của Frank Marshall - một kỳ thủ Mỹ khác, tại giải Breslau năm 1912, cũng là một đòn thí Hậu tuyệt đẹp và đánh bại Levitsky. Khi nhớ lại ván cờ này, Bobby khiêm tốn: "Tôi chỉ đi những nước mà mình cho là tốt nhất. Tôi chỉ may mắn thôi!".

Kmoch, vị trọng tài, cảm nhận được hình bóng của nhà vô địch thế giới từ Bobby, nên đã cẩn thận lưu giữ biên bản gốc do chính thần đồng ghi chép như một kiệt tác của danh họa Rembrandt. Và David Lawson, một nhà sưu tập, bằng cách nào đó - có lẽ là trả tiền, đã có được bản gốc của "Ván cờ thế kỷ" từ Kmoch, với ghi chú của chính Kmoch bằng cây bút chì đỏ: 0-1 (Byrne thua, Fischer thắng). Sau khi Lawson chết, tờ biên bản được một nhà sưu tập khác mua lại, và cứ thế trong nhiều năm nó đã qua tay khá nhiều nhà sưu tập. Ngày nay trong các cuộc bán đấu giá, nó được định giá 100,000 USD.

Còn tiền thưởng của Bobby từ Quỹ Tài Trợ Cờ Vua Mỹ cho kiệt tác này thì sao? Chỉ có 50 đô la.

Biên bản gốc của "Ván cờ thế kỷ", do chính Bobby ghi chép

Bên trong marshall chess club nơi diễn ra "Ván cờ thé kỷ"

Link xem "Ván cờ thế kỷ": http://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1008361

Xem video tái hiện ván đấu tại đây:

Diễn tiến nước đi:

1. Nf3 Nf6 2. c4 g6 3. Nc3 Bg7 4. d4 O-O 5. Bf4 d5 6. Qb3 dc47. Qc4 c6 8. e4 Nbd7 9. Rd1 Nb6 10. Qc5 Bg4 11. Bg5 11. Be2followed by 12 O-O would have been more prudent. The bishop move played allows a sudden crescendo of tactical points to be uncovered by Fischer. -- Wade 11... Na4! 12. Qa3 On 12. Nxa4Nxe4 and White faces considerable difficulties. 12... Nc3 At first glance, one might think that this move only helps White create a stronger pawn center; however, Fischer's plan is quite the opposite. By eliminating the Knight on c3, it becomes possible to sacrifice the exchange via Nxe4 and smash White's center, while the King remains trapped in the center. 13. bc3 Ne4 The natural continuation of Black's plan. 14. Be7 Qb6 15. Bc4 Nc3 16. Bc5Rfe8 17. Kf1 Be6!! If this is the game of the century, then17...Be6!! must be the counter of the century. Fischer offers his queen in exchange for a fierce attack with his minor pieces. Declining this offer is not so easy: 18. Bxe6 leads to a 'Philidor Mate' (smothered mate) with ...Qb5+ 19. Kg1 Ne2+ 20. Kf1 Ng3+21. Kg1 Qf1+ 22. Rxf1 Ne2#. Other ways to decline the queen also run into trouble: e.g., 18. Qxc3 Qxc5 18. Bb6 Bc4 19. Kg1 Ne220. Kf1 Nd4 This tactical scenario, where a king is repeatedly revealed to checks, is sometimes called a "windmill." 21. Kg1 Ne222. Kf1 Nc3 23. Kg1 ab6 24. Qb4 Ra4 25. Qb6 Nd1 26. h3Ra2 27. Kh2 Nf2 28. Re1 Re1 29. Qd8 Bf8 30. Ne1 Bd531. Nf3 Ne4 32. Qb8 b5 Every piece and pawn of the black camp is defended. The white queen has nothing to do. 33. h4 h5 34. Ne5Kg7 35. Kg1 Bc5 36. Kf1 Ng3 Now Byrne is hopelessly entangled in Fischer's mating net. 37. Ke1 Bb4 38. Kd1 Bb339. Kc1 Ne2 40. Kb1 Nc3 41. Kc1 Rc2#

Thái Linh - Tổng hợp