Những Vị thần Kiến
trúc cuối cùng đã mỉm cười với Ấn Độ, Balkrishna Doshi trở thành chủ nhân của
Pritzker Architecture Prize năm 2018.
Đây là lần đầu tiên trong lịch sử 40 năm của “Giải Nobel Kiến trúc” trao
cho một Kiến trúc sư khu vực Nam Á. Balkrishna Doshi, Giáo sư, Kiến trúc sư,
nhà quy hoạch đô thị và nhà giáo dục, trong 70 năm sống và làm việc đã định
hình kiến trúc của mình trên khắp Ấn Độ. “Dưới
sự dẫn dắt của các bậc thầy về kiến trúc thế kỷ 20, Charles-Édouard Jeanneret -
còn được gọi là Le Corbusier - và Louis Kahn, Doshi đã tìm kiếm lời giải thích
về kiến trúc và biến nó thành những công trình xây dựng đậm sắc văn hoá phương
Đông, đồng thời nâng cao chất lượng cuộc sống ở Ấn Độ. Kiến trúc của ông đã ảnh
hưởng đến cuộc sống của mọi tầng lớp kinh tế xã hội thuộc mọi giới kể từ những
năm 1950”. - Tom Pritzker, Chủ
tịch quỹ Hyatt chia sẻ khi công bố kiến trúc sư người Ấn Độ Balkrishna Doshi
(B.V. Doshi) là người được
trao giải Giải Pritzker Architecture năm 2018.
The gods of
architecture have finally turned to India. Balkrishna Doshi, a 90-year old
architect and academic is the recipient of this year’s Pritzker Architecture
Prize. It’s the first in the so-called “Nobel prize of architecture’s” 40-year
history that the Pritzker has been bestowed to a South Asian architect. Balkrishna
Doshi, Professor, Architect, Urban Planner and Educator, has over 70 years of
life and work shaping its architecture across India. “Previously, he had studied and worked with both Charles-Édouard
Jeanneret - Le Corbusier and Louis Kahn.
Doshi’s poetic architecture draws upon Eastern influences to create a body of
work that “has touched lives of every socio-economic class across a broad
spectrum of genres since the 1950s,” - Tom Pritzker, chairman of the Hyatt, said
that Indian architect Balkrishna Doshi (B.V. Doshi) was the recipient of the
Pritzker Architecture Prize in 2018.
Con người cũng như
kiến trúc, đều có bối cảnh riêng của chính nó
Doshi, người được trao giải Pritzker lần thứ
45 ra đời vào ngày 26 tháng 8 năm 1927, năm nay ông đã hơn 90 tuổi, hơn người
nhận giải Pritzker năm 2016 Alejandro Aravena
40 tuổi. Chia sẻ về vấn đề này, Hội đồng giám khảo của giải Pritzker cho
biết tiêu chí của giải thưởng luôn nhấn mạnh tới thành tựu trọn đời, điều đã
không trọn vẹn năm 2015 khi giải thưởng được trao cho Frei Otto 89 tuổi, người
đã qua đời trước khi nhận được thông báo chính thức. Công bố giải năm nay không
nhắc đến tuổi của Doshi, nhưng đã đề cập sâu sắc đến 70 năm hành nghề kiến
trúc, quy hoạch đô thị và giảng dạy của ông.
Sinh
ra ở Pune, thuộc bang Maharashtra Ấn Độ trong một gia đình theo đạo Hindu có truyền
thống làm mộc suốt 2 thế hệ, dường như chính điều này đã làm Doshi có nhìn nhận
sâu sắc hơn về cuộc sống và mục tiêu một Kiến trúc sư cần phải làm khi đứng
trước bối cảnh của riêng họ.
Sau khi tốt nghiệp ở Mumbai, Doshi sang Châu
Âu và bắt đầu công việc kiến trúc sư của mình. Nơi đầu tiên ông làm việc tại
Paris là văn phòng của Le Corbusier. Một thời gian sau, ông trở về
Ấn Độ để giám sát một số dự án của Le Corbusier ở Chandigarh, tiếp đó là
Ahmedabad. Chính tại Ahmedabad, ông
đã bị thú hút vào công việc tại đây. Ahmedabad không chỉ là nhà của ông, đó còn
là nơi lưu giữ nhiều công trình có giá trị của Doshi trong suốt sự nghiệp hành nghề.
Ảnh: Le Corbusier và Balkrishna Doshi. Nguồn: Balkrishna Doshi
Một trong những dự án đầu tiên là Trường Kiến
trúc Ahmedabad, đây là ngôi trường do ông tự thành lập và hoạch định. Ngôi
trường là tổ hợp những tòa nhà bằng gạch và bê tông đơn giản, sân vườn và cầu
thang với bố cục mở. Dự án này cho thấy ảnh hưởng của cả Le Corbusier và Louis
Kahn đến tư duy thiết kế của Doshi nhưng vẫn gợi nhớ lại những nét kiến trúc
truyền thống ở các thị trấn tại Ấn Độ.
Ngoài ra, một số dự án nổi bật của Doshi bao gồm Trường Kiến trúc
Ahmedabad (1966); phòng làm việc của văn phòng Vastu-Shilpa (1981); và phòng
thí nghiệm Amdavad ni Gufa (1995).
Năm 1989, ông thiết kế nhà ở giá rẻ Aranya cho 80.000 người ở Indore.
Công trình này mang về cho Doshi giải thưởng kiến trúc Aga Khan năm 1993-1995.
Ảnh:
Học viện quản trị Ấn Độ, Bangalore, Ấn Độ,
1977-1992 . Nguồn: VSF, và giải thưởng Pritzker
Kiến trúc thực thụ là thấu hiểu nền tảng của
sự sống
Với thâm niên hành nghề lâu năm của mình, Kiến trúc của Doshi luôn khai thác những mối quan hệ giữa nhu cầu sống căn bản của con người, sự
kết nối bản thể và văn hóa, thấu hiểu những giá trị truyền thống xã hội, trong bối cảnh thực tại và môi trường
xung quanh, thông qua qua sự phản ứng với phong trào hiện đại. Doshi miêu tả
kiến trúc như sự mở rộng của vật thể, tìm kiếm cách sử dụng vật liệu phù hợp để
đề cập tới công năng, khí hậu, cảnh quan và đô thị hóa.
“Chúng ta chưa bao giờ thấu hiểu cuộc sống
này, mà chỉ giả định vậy. Khi một vật thể được tạo ra trong đó, nó hình thành
nên sắc thái. Đó là một thành quả, mỗi bậc thang của thành quả này đều khác
nhau, với mỗi bước đi ta lại có thêm góc nhìn mới. Tôi luôn cảm phục thiên
nhiên, kế thừa từ nó.” –
Doshi chia sẻ.
Ảnh: Sangath – Văn phòng kiến trúc của Doshi
tại Ahmedabad, Ấn Độ, 1980. Nguồn: VSF, và giải thưởng Pritzker.
Theo quan điểm của Doshi, trong Kiến trúc sự cảm nhận có trước, hình khối đến
sau, chính trật tự này đã tạo ra mối liên kết, gắn bó sự hiện hữu không chỉ với
hình khối vật chất mà còn với đôi mắt, âm thanh, các giác quan. Và tiếp đến, cảnh
quan mới bắt đầu định hình.
“Tôi tự đặt ra cho bản thân câu hỏi: Với Kiến
trúc, điều gì là quan trọng ? Hình dáng của công trình ? Hay cái bên trong ?
Không gian ? Hãy nhìn xung quanh, mọi vật xung quanh ta đều là tự nhiên. Ánh
sáng, Bầu trời, Nước, giông Tố...Tất cả là một bản giao hưởng, và bản giao hưởng
ấy tượng trưng cho kiến trúc.”
Ảnh: Học viện nghiên cứu Ấn Độ. Nguồn: VSF và
giải thưởng Pritzker
Linh hồn Kiến trúc
dần không còn sức sống !
Có thể nói với sự am hiểu sâu sắc về trách nhiệm và mong muốn đóng góp cho đất nước
và người dân thông qua kiến trúc chân thực và chất lượng, Doshi đã thực hiện những
dự án cho các viện hàn lâm, văn hóa, quản trị và nhà ở cho khách hàng riêng. Ông nhận thức rõ ràng về
bối cảnh công trình của mình. Giải pháp của ông tập trung vào những yếu tố xã
hội, môi trường và kinh tế do đó kiến
trúc của ông gắn kết hoàn toàn với sự bền vững.
Theo ông, không chỉ Ấn Độ mà nhiều nơi trên thế giới
những công trình kiến trúc đặc trưng đang đứng trước nguy cơ mai một vì nhà
trường không dạy sinh viên cách bảo tồn những giá trị truyền thống. Những người
trẻ đang quá bận tâm sao chép phong cách thiết kế của những quốc gia khác mà
quên việc học hỏi kinh nghiệm từ bậc tiền bối để lại. “Đó chỉ là mong muốn bắt chước người khác”, Doshi cho hay.
Theo ông đây là lý do tại sao những tòa nhà chọc
trời đơn điệu đang mọc lên như nấm, còn những công trình mang tính lịch sử của
Ấn Độ thì bị phá dỡ không thương tiếc, ví dụ như công trình Hall of Nations ở
Delhi (1972 -2017). “Vấn đề cốt lõi nằm ở
giáo dục, lỗi lầm của chúng ta – những người thầy là đang không biết dạy con em
mình về tầm vóc ý nghĩa của giá trị di sản.”
Ảnh: Trung
tâm quy hoạch môi trường và công nghệ, Ahmedabad, Ấn Độ. Nguồn: VSF và giải
thưởng Pritzker
Những năm 1960 , khi Balkrishna Doshi thành lập
Trường Kiến trúc Ahmedabad các lớp học tại đây hoàn toàn được thiết kế mở và
tập trung vào việc giảng dạy về sự tương quan giữa bối cảnh. Ngôi trường được
giới kiến trúc quốc tế công nhận về ý tưởng và hướng tiếp cận độc đáo. Trong
hơn 50 năm hoạt động, trường Ahmedabad hiện đã trở thành Đại học CEPT. Doshi
cho rằng đây là môi trường sư phạm duy nhất ở Ấn Độ dạy sinh viên chuyên sâu
vào kỹ năng liên hệ không gian xung quanh với thiết kế kiến trúc của mình một
cách hiệu quả nhất.
Ông ví von rằng các trường kiến trúc chỉ nhìn vào
“khung xương” chứ không chú trọng tới những gì nằm dưới “lớp vỏ”. “Câu hỏi muôn thuở về cách tổ chức không
gian, ánh sáng vốn luôn tồn đọng trong kiến trúc, song nhà trường lại không đề
cập đến chúng. Đây là yếu tố cốt lõi ảnh hưởng tới trải nghiệm của chúng ta,
thiếu đi nó thì linh hồn trong kiến trúc không còn sức sống nữa.”
Ảnh:
Balkrishna V. Doshi với các sinh viên tại Trường Kiến trúc CEPT, Ahmedabad, c.
Những năm 1970. Nguồn: Peter Scriver, Amit Srivastava
Khoan dung – Chìa khóa của Kiến trúc Tốt
Công việc là câu chuyện của cả cuộc đời Balkrishna Doshi, ông không ngừng
phát triển, đổi thay và tìm kiếm, để thấu hiểu ý nghĩa của kiến trúc nói chung
và kiến trúc tốt nói riêng. Mỗi công trình của ông đều là mỗi sự thử nghiệm mới
trong kiến trúc, mọi ngôn ngữ, mọi không gian đều phải có ý nghĩa riêng của nó.
Chính sự hài hòa có được từ đó sẽ tạo ra Kiến trúc tốt.
Ảnh: Khu nhà ở Aranya ở Indore, cho thấy khả
năng thích ứng - kỹ thuật mà kiến trúc sư nói rằng ông đã học được từ thiên
nhiên. Nguồn: VSF và giải thưởng Pritzker
“Mỗi công trình với tôi đều là một hành trình
thử nghiệm mới mẻ, dựa trên những giá trị và sắc thái địa phương có sẵn, sự thử
nghiệm đó có thành công hay thất bại tôi đều chỉ có một chọn lựa -Nhìn thẳng vào
cuộc sống. Tôi đã tìm kiếm suốt nhiều năm qua và lần nào cũng được mê hoặc bởi
hành trình ấy. Tôi đã dành cả đời mình và tôi sẽ vẫn vui vẻ làm điều đó trong
nhiều thập kỷ tới nữa.” –
Doshi nói.
Hãy nghĩ đến cách chúng ta lớn
lên, sống là con
người - từ thời thơ ấu đến trưởng
thành, đến tuổi già. Chúng ta trở
nên khoan dung, chúng ta điều chỉnh chính mình, chúng ta khám phá. Theo thời
gian, chúng ta ngày càng trở nên phong phú hơn từ bản thể lẫn tinh thần. Tại sao không có cùng một thái độ đối với kiến trúc ở bất kỳ mọi nơi? Nếu bạn nhìn vào các
khu định cư trên thế giới, họ đã trải qua hàng thế kỷ hoặc hàng thập kỷ, và
chúng trông rất khác. Họ trở nên giàu có hơn. Vậy bạn lựa chọn thế nào cho Kiến trúc của bạn ?
Bài: KTS Thái Vũ Mạnh Linh biên dịch và tổng hợp
Tham khảo:
2. India's young architects must be taught to
appreciate their design heritage, says Balkrishna Doshi – Dezeen Magazine 12
July 2017.
3. 7 Projects You Need to Know by 2018
Pritzker Prize Winner B.V. Doshi
4. Q+A: Balkrishna Doshi, 2018 Pritzker Prize
Laureate / Edward Keegan
5. Phim tài liệu: “Doshi”: Documentary
Explores the Pritzker Prize-Winning Career of A Modern Indian Architect
6. Phim tài liệu: Triết lí thiết kế của
Balkrishna Doshi
8. https://kienviet.net/2018/03/14/8-cong-trinh-tieu-bieu-cua-pritzker-2018-kts-balkrishna-doshi/
9. https://quartzy.qz.com/1223686/pritzker-prize-winner-2018-indian-architecture-professor-balkrishna-doshi-wins/
10. https://en.wikipedia.org/wiki/B._V._Doshi
11. https://www.newyorker.com/culture/culture-desk/how-balkrishna-doshi-bent-le-corbusiers-modernism-to-the-needs-of-india
12. http://handhome.net/balkrishna-doshi-kien-truc-su-tre-phai-hoc-cach-tran-trong-di-san-kien-truc/
11, https://www.theguardian.com/artanddesign/2018/mar/07/balkrishna-doshi-pritzker-prize-architecture
12,
https://www.royalacademy.org.uk/event/balkrishna-v-doshi
16. Balkrishna Doshi named India's first winner of the Pritzker Prize / CNN
Đảm bảo chất lượng thì ít phải bảo hành, mình ít mệt mỏi, chủ đầu tư ít mệt mỏi. Tuy nhiên nhiều đội thợ, thậm chí cả giám sát, thầu cũng chỉ muốn làm để lấy tiền xong kệ khách thì làm sao lâu dài ?
